คว่ำบาตร-หงายบาตร หมายถึงอะไรกันแน่?

"คว่ำบาตร-หงายบาตร" หมายถึงอะไรกันแน่? (มติชนออนไลน์)

กระแสข่าวเรื่องพิธีกรรม "คว่ำบาตร-หงายบาตร" โด่ง ดังขึ้นมาพร้อมกับข่าวการจัดงานฉลองแซยิดให้แก่ พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร แม้ไม่เป็นที่แน่ชัดว่ามีพิธีกรรมการคว่ำและหงายบาตรนั้นดำรงอยู่จริงหรือ ไม่ แต่ทั้งสองคำดังกล่าวก็มีความหมายอยู่จริงในทางพุทธศาสนา

นอกจากเหตุการณ์ "บิ๊กเซอร์ไพรส์" ที่ พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร อดีตนายกรัฐมนตรี ประกาศว่าจะเกิดขึ้นในงานวันฉลองครบรอบอายุ 60 ปีของเขาที่วัดแก้วฟ้า จ.นนทบุรี ในวันที่ 26 กรกฎาคมนี้แล้ว ยังมีกระแสข่าวออกมาอีกว่าทางกลุ่มผู้สนับสนุน พ.ต.ท.ทักษิณ เตรียมจะทำพิธี "หงายบาตร" แก้กรรมแก้เคล็ดให้แก่อดีตนายกรัฐมนตรี จากเมื่อคราวที่พระธรรมวิสุทธิมงคล หรือหลวงตามหาบัว ญาณสัมปันโน และนายสนธิ ลิ้มทองกุล แกนนำกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย พร้อมด้วยพระสงฆ์วัดป่าจำนวนหนึ่ง เคยทำพิธี "คว่ำบาตร" พ.ต.ท.ทักษิณถึง 3 ครั้ง ในการต่อต้านการแต่งตั้งสมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว อุปเสโณ) เจ้าอาวาสวัดสระเกศราชวรมหาวิหาร เป็นผู้ปฏิบัติหน้าที่แทนสมเด็จพระสังฆราช

ไม่ใช่เพียงแต่จะมีความข้องเกี่ยวกับประเด็นความขัดแย้งทางด้านการเมืองเท่า นั้น บางคนยังตั้งข้อสังเกตไปถึงขนาดว่า การทำพิธี "คว่ำบาตร-หงายบาตร" อาจเป็นการทำพิธีกรรมแก้กันระหว่างพระสงฆ์สายธรรมยุตกับมหานิกาย นั่นคือหลวงตามหาบัว ญาณสัมปันโน เป็นพระสงฆ์สายธรรมยุต ซึ่งเป็นที่เคารพของกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย ขณะที่วัดสระเกศเป็นวัดฝ่ายมหานิกาย ซึ่งคนในตระกูลชินวัตรให้ความเคารพมาอย่างยาวนาน ดังนั้นการทำพิธีหงายบาตรจึงยังมีเรื่องของความแตกต่างระหว่างธรรมยุตกับมหา นิกายเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย

แม้จนถึงขณะนี้ ยังไม่มีใครสามารถระบุได้อย่างชัดเจนว่า คำว่า "คว่ำบาตร-หงายบาตร" นั้นมีความหมายในเชิงพิธีกรรมหรือไสยศาสตร์จริงหรือไม่ อย่างไรก็ตาม ทั้งสองคำดังกล่าวกลับมีความหมายในเชิงพุทธศาสนา ดังที่พระธรรมกิตติวงศ์ เคยระบุไว้ในหนังสือ "ภาษาธรรม" ว่า...

"คว่ำบาตร" หมายถึง การที่พระสงฆ์พร้อมใจกันทำสังฆกรรมสวดประกาศลงโทษคฤหัสถ์ผู้คิดร้ายต่อพระ พุทธศาสนาหรือพระสงฆ์เพื่อให้รู้สึกตัวและเข็ดหลาบ วิธีลงโทษคือไม่คบหา ไม่พูดคุยด้วย และไม่รับอาหารบิณฑบาต โดยอาการเหมือนคว่ำบาตรเสีย ไม่ยอมเปิดบาตรรับอาหารจากผู้นั้น วิธีการเช่นนี้สมัยก่อนถือว่าเป็นการลงโทษที่รุนแรงสำหรับผู้ที่เป็น พุทธมามกะ ทำให้ผู้นั้นได้รับความเดือดร้อนมากเพราะไม่ได้ทำบุญใส่บาตรพระ เป็นการขาดโอกาสที่จะได้สร้างบุญบารมี

โดยการ "คว่ำบาตร" ครั้งแรกในทางพุทธศาสนา เกิดขึ้นเมื่อครั้งที่ "เจ้าวัฑฒลิจฉวี" กล่าวให้ร้าย "พระทัพพมัลลบุตร" ว่าเป็นชู้กับภรรยาของตน เมื่อคณะสงฆ์สอบสวนแล้วพบว่าเหตุดังกล่าวไม่เป็นความจริง จึงประกาศคว่ำบาตรเจ้าวัฑฒลิจฉวี

ส่วน "หงายบาตร" หมายถึง การที่พระสงฆ์พร้อมใจกันทำสังฆกรรมประกาศยกโทษให้แก่ผู้ที่ถูกคว่ำบาตร หลังจากผู้นั้นรู้สำนึกและยอมขอโทษพระสงฆ์ พร้อมทั้งปฏิญาณว่าจะไม่ประพฤติเช่นนั้นอีก

อย่างไรก็ตาม จนถึงบัดนี้ ดูเหมือนยังคงไม่มีใครแน่ใจว่า การ "หงายบาตร" ที่อาจเกิดขึ้นในวันจัดงานฉลองแซยิดให้ พ.ต.ท.ทักษิณ นั้น จะมีความหมายในแง่มุมใดกันแน่

ขอขอบคุณข้อมูลและภาพประกอบจาก
http://hilight.kapook.com/view/39582